portretten DOOR DE EEUWEN HEEN, super goed nageschilderd door leerlingen van het Buitenhoutcollege, Almere o.l.v. Meg Mercx en Rob Verwer
Kunst op straat:
Overal ter wereld vind je ze: muurschilderingen. In (bijna) alle culturen en in (bijna) alle grote steden en dorpen. Of je nu arm bent of rijk, iedereen kan ervan genieten. Het ene werk zal je natuurlijk meer aanspreken dan het andere. Soms is het gewoon een mooi plaatje, soms vertelt het een verhaal of heeft het een politieke of religieuze achtergrond. Kunst is bedoeld voor iedereen en van iedereen. Kunst verbindt en maakt de wereld om je heen een stukje mooier of een beetje anders. Het kan je namelijk ook laten nadenken over iets. En het beste is: je mag ervan vinden wat je wilt…
Spraakmakende! Street Art in Den Haag (Karski & Beyond) en in Almere (Joost Zwanenburg van Studio VijfB)
Straatschilderingen kunnen allerlei onderwerpen hebben: dieren of portretten van gewone of bijvoorbeeld invloedrijke mensen. Zoals in het middelste werk. Daar zie je Greta Thunberg, de Hondurese Berta Cáceres en de Georgische Vitali Safarov. Drie mensen die zich op verschillende plekken in de wereld inzetten, of hebben ingezet voor een rechtvaardige en duurzame wereld. Voor het klimaat, voor vrijheid of gelijkheid. De twee laatste hebben dat helaas met hun dood moeten bekopen.
Hoe doe je dat? Zo’n fantastisch portret op zo’n groot formaat?
Het eenvoudigst is te oefenen met selfies, ze na te tekenen en te schilderen. Het is net zo’n proces als leren lezen of muziek maken. Alle bekende schilders en graffitiartiesten hebben zo hun techniek geoefend, door hun eigen portret te maken en door het kopiëren van andermans portretten. Ze hebben zo op hun eigen manier door de eeuwen heen hun verhalen over hoop, verdriet, humor, politiek engagement etc. verteld. Vandaag gaan we deze Selfies van Grote meesters vervalsen en vergroten. Zo krijg jij ook feeling met de techniek en het naschilderen van werk op groot formaat. Afkijken is hier dus verplicht. Want wie goed kan afkijken, heeft een grote toekomst. Hij/zij kan een bekend (street) artist worden. Misschien inspireert dit je wel tot een nieuwe beroepskeuze 🙂
Thema: selfies, een reis door de wereld van het zelfportret
Wanneer werd het woord ‘selfie’ eigenlijk de eerste keer gebruikt?
Het woord ‘selfie’ zou voor het eerst gebruikt zijn op een internetforum in 2002, maar raakte vooral populair vanaf 2012 op de socials. Het krijgt vooral grote bekendheid door beroemdheden die hun selfies delen via sociale media. In 2013 werd de term uitgeroepen tot woord van het jaar en toegevoegd aan de Van Dale. Maar wanneer ontstond eigenlijk het zelfportret? Het aller allereerste ‘selfie’ in de kunstgeschiedenis is uit 1433. Een portret van Jan van Eyck. Dit is de eerste keer dat er een zelfportret werd geschilderd.
We zijn meer dan een Selfie van dit moment: iedereen -ook jij en ik- bestaat uit een eigen Identiteit & Eigenheid. Dit ontstaat niet zomaar. Het is een samenvoeging van persoonlijke, genetische, sociale, culturele en nationale identiteiten etc. Door onze genen lijken we op elkaar, we kijken af van elkaar, we leren van elkaar en we voegen iets toe aan elkaar. Zowel door het heden als door het verleden. Daar gaat deze portret-installatie over die we vandaag gaan maken…
Selfies, een reis door de wereld van het zelfportret. Leerlingen vervalsen 9 grote meesters: Jan van Eyck (1433) Rembrandt (1629) Élisabeth Vigée Le Brun (1782) Gustav Courbet (1843) Vincent van Gogh (1889) Frida Kahlo (1940) Marlene Dumas (1984) Billy Mandindi (1996) Amy Sherald (2016)
Selfies, zelfportretten van ‘vrijheidsstrijders’ door de eeuwen heen: 9 Meestervervalsingen, gemaakt door de leerlingen van Buitenhoutcollege Almere:
Amy Sherald
Miss Everything, oil on canvas, 2016.
Amy Sherald (geboren in 1973) komt uit Columbus, Georgia, en heeft altijd van tekenen en schilderen gehouden. Ze volgde kunstlessen op school en lessen na school. Kunst was niet erg populair in haar familie. Haar ouders wilden dat ze dokter werd. Maar ze werd een beroemd kunstenaar. Ze heeft o.a. Obama geschilderd.
In haar schilderij werkt ze met foto’s van vreemden die ze tegenkomt op straat in haar gemeente. Ze schildert graag mensen die op haar lijken en vond hierover weinig inspirerende voorbeelden in de kunstgeschiedenisboeken. Ze wil dat haar schilderijen worden gezien door de gewone man. De levendige portretten van Amy Sherald vieren de veelheid aan zwarte identiteiten. Haar schilderijen hebben vaak pastelkleurige achtergronden. Hierin staan haar modellen centraal. De intieme stijl van Sherald heeft haar fans over de hele wereld gegeven, waaronder voormalig First Lady Michelle Obama, die Sherald in 2018 vroeg om haar officiële portret te schilderen voor de National Portrait Gallery in Washington D.C.
Sheralds werk wordt inmiddels voor miljoenen verkocht, en behoort tot de collecties van het Nasher Museum of Art, het National Museum of Women in the Arts, het National Museum of African American History and Culture en de Ambassade van de Verenigde Staten.
Buysile ” Billy ” Mandindi
Self Portrait with Angels, 1996. By Billy Mandindi. Oliepastel op papier.
Buysile ” Billy ” Mandindi (1967-2005) was een zwarte Zuid-Afrikaanse mensenrechten activist-kunstenaar die in 1989 deelnam aan een historisch protest in Kaapstad, het zogenaamde Purple Rain Protest. Hij komt uit Kaapstad. Zijn kunstwerken gaan over de strijd om Apartheid en vertellen over bevrijding en vrijheid. Mandindi gebruikte als basis van zijn werk vaak drukwerk in combinatie met oliepastels. Vaak ingevuld met de kleur paars verwijzend naar de paarse kleurstof in combinatie met traangas die de politie gebruikte als wapen tegen de democratische beweging. Hij gebruikte stencils en pamfletten om zijn gedachten en acties als vrijheidsstrijder te delen met het publiek. Ook dit schilderij is heel gedurfd, met sterke kleuren en symbolen die samen tot dit krachtige zelfportret komen.
Self Portrait with Angels, 1996. By Billy Mandindi | Iziko South African National Gallery/Museums of Cape Town.
Marlene Dumas
Marlene Dumas is geboren in 1953 in Kaapstad, Zuid-Afrika. Toen ze een beurs kreeg om te studeren aan het Nederlandse kunstenaarsinstituut Ateliers ’63 verhuisde Dumas in 1976 naar Amsterdam, waar zij nog steeds woont en werkt. Foto’s staan centraal in haar werk. Ze maakt schilderijen die vaak collages zijn van afgeknipte foto’s, tekst en tekeningen. Haar werk is mystiek en expressief, vol van menselijke emotie en er zit veel symboliek in. Het thema tegenstelling, waar zij in haar leven in Zuid-Afrika met de apartheid veel mee te maken had (blanken tegenover zwarten, cultuurverschillen, confrontatie van de geslachten), staat vaak centraal in haar werk.
Links: detail uit Marlene Dumas, Black Drawings (1991-1992). Rechts: Black Drawings (1991-1992)
De levenslessen van Marlene Dumas: Niet alles wat ik maak is een meesterwerk:
Les 1: Gesukkel helpt je verder
Les 2: Kritiek is belangrijk, en humor ook
Les 3: Niets is wat het lijkt
Les 4: Kunst maken is een worsteling, net als het leven
Les 5: Breng een ode aan de twijfel
Les 6: Diversiteit is het mooiste wat er is
Frida Kahlo
Zelfportret met doornenhalsband of Zelfportret met kolibri, aap en zwarte kat (1940). Olieverf op doek 63,5 × 49,5 cm.
Frida Kahlo (1907-1954) werd als derde dochter van een Duitse immigrant op 6 juli 1907 geboren in Coyoacán, een volkswijk in Mexico-stad. Op dat moment kon niemand bedenken dat zij ooit één van de bekendste en meest getalenteerde kunstenaressen zou worden. En jawel een van de belangrijkste influencers van deze tijd. Niet alleen in mode maar ook in muziek, film etc.
Van de 143 schilderijen die ze tijdens haar leven maakte, zijn er zeker 55 zelfportretten. Het belangrijkste doel van deze zelfportretten was om de verschillende trieste periodes uit haar bestaan te verwerken. Haat leven was een aaneenschakeling van tragedies en tegenslagen: verkeersongevallen, miskramen, echtelijke schipbreuk, crises van jaloezie en alcoholproblemen. In dit zelfportret presenteert Frida zichzelf in traditionele Mexicaanse kleding en met een christelijke doornenkroon als kraag. Deze kraag symboliseert de pijn die ze voelde door de scheiding van Diego Rivera, haar man en partner. Aan de halsband hangt een dode kolibrie (een gelukssymbool) en op haar linkerschouder zit een zwarte kat (een symbool van ongeluk) die de kolibrie probeert te vangen. Op haar rechterschouder zit een aap (symbool van de duivel), die Diego vertegenwoordigt en dezelfde onverschillige houding vertoont die Frida zag van haar ex-man. Ondanks alles besluit Frida zichzelf in dit schilderij te schilderen om haar aanwezigheid op te eisen.
- Pas na haar dood kreeg Frida de eer die haar toekwam;
- Haar leven is in 2002 verfilmd met Salma Hayek in de hoofdrol;
- Frida Kahlo is een symbool voor feminisme;
- Coldplay heeft zich door haar laten inspireren voor een van z’n albums en heeft het album zelfs Viva la Vida genoemd;
- Prince heeft een nummer voor haar gemaakt;
Vincent van Gogh
Zelfportret met verbonden oor en pijp, 51 cm x 45 cm, Olieverf
Op 23 december 1888 had VINCENT VAN GOGH (1853-1890), compleet in de war, zijn linkeroor afgesneden. Het was de eerste van een serie inzinkingen. Al wilde hij in zijn brieven niets kwijt over het incident, in zijn zelfportretten deed hij er toch ‘verslag’ van. Vincent portretteerde zichzelf niet als een zieke, gebroken man om een bepaalde reputatie neer te zetten of om medelijden op te wekken. Hij was ervan overtuigd dat schilderen hem zou helpen te genezen. ‘Ik houd goede hoop’, schreef hij aan Theo.
Hij maakte dit ‘Zelfportret’ rond het jaar 1889. Er is maar één portretfoto van Vincent bewaard gebleven, hij is dan 19 jaar en kijkt wat nors. Verder weten we vooral hoe hij eruitzag, omdat hij zichzelf zo vaak heeft geschilderd. Er zijn maar liefst zo’n 35 zelfportretten van hem bekend. Daarop is te zien dat hij rood haar had, groene ogen en een hoekig gezicht. Maar toch zijn de gezichten steeds verschillend. Vincent schreef zelf:
‘Ze zeggen – en dat geloof ik heel graag – dat het moeilijk is jezelf te kennen – maar het is evenmin eenvoudig jezelf te schilderen’.
Door gebrek aan geld kon Van Gogh geen modellen betalen om voor zijn schilderij te poseren, dus schilderde hij zichzelf. Vanwege zijn geldgebrek gebruikte hij ook weleens de achterkant van eerder gemaakte schilderijen om er zelfportretten op te schilderen. Zo spaarde hij niet alleen geld uit voor een model, maar ook voor duur schilderslinnen. Van Goghs ‘Zelfportret zonder baard’ is misschien wel een van de duurste zelfportretten van beroemde kunstenaars die ooit zijn verkocht.
Op 23 oktober 1888 kwam Paul Gauguin bij hem logeren, maar nauwelijks twee maanden later vertrok hij weer. Dit tijdens een hoogoplopende ruzie over de plaatselijke cafébazin. Beiden waren verliefd op haar zodat ze haar al vele malen geschilderd hadden. Hierna sneed Vincent in een waan van verstandsverbijstering dus zijn oor af. Na dit voorval werd zijn geestelijk welzijn steeds onstabieler. Zijn leven eindigde in zelfmoord wordt gedacht. Ook wordt gezegd dat een van het groepje jongens, die hem al langere tijd pestte, hem heeft neergeschoten in 1889.
Gustave Courbet
De wanhopige ( Le Désespéré), 45 cm x 55 cm Olieverf op doek
Gustave Courbet (1819 -1877) schilderde taferelen uit het dagelijks leven. Hij fotografeerde het leven met schilderingen. Zijn naakten zorgden voor diverse schandalen in de roddelpers. Het vernieuwende aan zijn werk was het realisme; taferelen uit het dagelijks leven werden hoofdonderwerp en op groot formaat afgebeeld zoals steenhouwers of een begrafenis. Hij maakte de werkelijkheid niet mooier dan ze was, zoals velen van zijn tijdgenoten, maar liet het schilderij voor zichzelf spreken. Dit leidde voortdurend tot juici news in het Franse culturele leven.
Het zelfportret Le Désespéré werd gemaakt tijdens zijn verblijf in Parijs.
Marie Louise Élisabeth Vigée-Le Brun
Zelfportret met strohoed, Olieverf op doek 97,8 × 70,5 cm
Marie Louise Élisabeth Vigée-Le Brun, ook wel Vigée-Lebrun, geboren Vigée, (Parijs, 1755 – Louveciennes, 1842) was een Frans schilderes en een veel gevraagd portretschilder. Uniek in die periode. Ze is vooral bekend geworden door haar portretten van koningin Marie-Antoinette en van leden van de Europese adel. Voor een vrouw in die tijd was ze heel bijzonder, dit omdat ze zich als kunstenaar beroepsmatig staande wist te houden in een door mannen gedomineerde wereld.
Het is 1782. Vigée-Le Brun gaat naar Brussel. Daar zag ze het werk van Peter Paul Rubens portret Susanna Fourment met een strohoed[1] Daarvan was ze zo bijzonder onder de indruk dat ze zich daardoor liet inspireren. “Het effect van dit schilderij”, zo schrijft ze, “ligt in de twee verschillende belichtingswijzen die het eenvoudige daglicht en het zonlicht creëren. Het schilderij heeft op mij een dusdanige indruk gemaakt dat ik bij het schilderen van mijn eigen portret naar dezelfde effecten op zoek ben gegaan”.[2] Ze heeft het hier over haar “Zelfportret met een strohoed”, waarvan ze ter plekke te Brussel een eerste versie maakte, als een soort van vrije imitatie van het werk Rubens.
Rembrandt van Rijn
REMBRANDT VAN RIJN (1606-1669) zelfportret uit 1629, olieverf op eiken paneel 15,6cm x 12,7 cm
Een belangrijke Nederlandse schilder, Rembrandt van Rijn, liet een rijke erfenis van schilderkunst achter die tot op heden kunstenaars over de hele wereld beïnvloedt. Rembrandt schilderde dit zelfportret toen hij 23 jaar oud was. Dit zelfportret is een van zijn meer dan honderd zelfportretten, waaronder meer dan veertig schilderijen, eenendertig etsen en ongeveer zeven tekeningen die hij tijdens zijn schilderscarrière maakte.
Wat maakt de kunst van Rembrandt zo bijzonder? De schilderijen van Rembrandt zijn heel levendig. Andere schilders maken hele saaie, stijve portretten. De afgebeelde personen wilden altijd allemaal op de voorgrond precies even groot op een groepsportret staan. Zo lijken ze allemaal erg belangrijk. Rembrandt doet daar niet aan. De personen staan door elkaar heen en poseren niet echt voor het doek, maar zijn ergens anders mee bezig. Rembrandt wil zijn schilderobjecten niet per se heel mooi afbeelden. Het moet vooral echt lijken! Zie bijvoorbeeld De Nachtwacht:
Jan Van Eyck
- Jan Van Eyck (circa 1390 – 1441) zelfportret uit in 1433. Techniek: Olieverf op paneel, 25,7 × 19 cm
- Hij was (misschien) de uitvinder van de olieverftechniek.
- Hij was de eerste meester die een zelfportret schilderde
- Hij leerde zijn volk signeren.
- Er zijn maar weinig werken van hem bewaard.
- Hij had hoge heren te vriend.
- Hij schilderde het Lam Gods en plein famille.
Vooral aan het einde van zijn leven was deze Vlaamse primitief op zijn gemak: in 1430 werd hij benoemd tot kamerheer van hertog Filips van Bourgondië (een soort luxe conciërge), en behield hij zijn plaats als officiële schilder van de stad Brugge. Hij zit hierdoor goed in zijn werk en opdrachten. Hij raakt daardoor steeds meer verlost van zijn pure functie van ambachtsman, van schilder van het hof. Zo maakte hij in 1433 het oudste onafhankelijke zelfportret in de kunstgeschiedenis van Europa. We ontdekken het gezicht van een man, in profiel en in de kracht van zijn leven, met een kalme en levendige blik die de kijker vasthoudt. Op zijn hoofd toont een grote, oogverblindende, rode tulband het technische meesterschap van deze grote Belgische meester.
© Idee-Ontwerp-Uitvoering-Aanjager- WORKshops: Meg Mercx en Rob Verwer in opdracht van Kunst in de Aula
Meg Mercx en Rob Verwer werken in hun atelier in Nijmegen, op locatie, in binnen- en buitenland. Hun werk is opgenomen in diverse particuliere en openbare collecties. Twee recente projecten zijn bijvoorbeeld de interactieve beeldengroep Blowin’ in the wind, die nu in Renesse staat. Deze verhaalt over plastic soup: Hoe gaat het eigenlijk met de vis op je bordje?
Over Meg Mercx: Het voormoederproject: 3 waaiportretten (opgebouwd elk uit 1850 loshangende lapjes) over onze Moederlandse Geschiedenis. Ken jij je VOORmoeders? Naast de vaderlandse geschiedenis ook de moederlandse geschiedenis voor de broodnodige balans.
FLUISTERINGEN in de schemering: VOORmoeders in the picture, drie waaiportetten van mijn voormoeders. Dit project roept op om onze voormoeders zichtbaar te maken. Wie zijn jouw voormoeders?
Over Rob Verwer:
Recent werk: Treecycle
Wat doe je met restafval van fietsen? Jawel je maakt een Treecycle. Boom met een bewegende bolvormige kroon bestaande uit 36 gerecyclede elkaar aandrijvende fietswielen. Het geheel wordt aangetrapt met een pedaal.